HISTORIA

gorek3

Stróża - (1274r. – Stros, w 1336r. – Strosa, Stróża Górna od 1845r. do 1945r. – Ober Struse, Stróża Dolna od 1845r. do 1945r. – Nieder Strause). Nazwa niemiecka jest zniekształconym zapisem fonetycznym nazwy polskiej – pierwotnej, która wywodzona jest od straży. Miejscowość powstała w 1254 roku jako osada strażnicza, założona przez wrocławskiego księcia Henryka III i początkowo miała rangę miasta (civitas Strose). W 1319 roku nazwana jest już jednak wsią. W 1336 roku książę Henryk śląski wydzierżawił Heinczowi von Libenau wszystkie książęce prawa miejscowości Stróża. W XIV w. potwierdzone jest istnienie w Stróży kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Początkowo był filią w Kątach Wrocławskich, a w 1319 roku stał się samodzielną parafią i otrzymał z tej okazji jedną włókę ziemi. Wieś stanowiła własność szlachecką. Od XVIII wieku podzielona była na Górną i Dolną Stróżę, każda z nich miała innego właściciela. Stróża Dolna należała do rodziny von Seidlitz – być może od 1440 roku, dopiero w 1885 roku przeszła drogą dziedziczenia w posiadanie Charlotty von Piotz, z domu Seidlitz i rękach rodziny Piotz dobra te pozostały do czasów II wojny światowej. Stróża Górna od 1578 należała do rodziny von Saurna, w 1937 do Maxa Saurna von Jeltsch. Jego dobra miały wówczas status dziedzicznego majątku rycerskiego. Ponadto w Stróży Górnej znajdowały się dwa inne majątki. We wsi zamieszkiwali zakonnicy, którzy nie mieli własnego kościoła, na nabożeństwo udawali się do Piotrowic.
Miejscowość wygina się łukowo z północy na wschód i dalej na południowy zachód, podzielona jest na dwie mniejsze jednostki: Stróżę Górną i Stróżę Dolną. Stróża Górna ma charakter widlicy położonej nad rzeką Strzegomką. Stróża Górna to także widlica, lecz jej ramiona rozbiegają się. Stanowi część północną całej miejscowości i ma prawie równoleżnikowy przebieg. W Stróży Dolnej znajduje się grodzisko pomiędzy ramionami widlicy oraz dawny majątek, na który składa się zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem, usytuowany w zachodniej części wsi. Na północnym krańcu Stróży Górnej znajduje się dawny folwark Schmachtenhain, obecnie własność prywatna. W północnej części wsi, pomiędzy ramionami widlicy, zlokalizowany jest kościół. Na wschód od miejscowości w pewnej odległości od zabudowy i w pobliżu przejazdu kolejowego znajduje się drugi majątek.
Zachowany jest zasadniczy układ miejscowości. Z dawnego majątku w Stróży Dolnej zachowany jest (w znaczeniu zachowania obszaru) park oraz folwark. Pałac nie istnieje. Zabudowa folwarcza także nie jest utrzymana w całości: brak zachodniego skrzydła. Budynki nie posiadają istotnych cech stylowych. Dawny majątek przy torach jest także zdewastowany. Granice parku o (ile taki istnieje) nie są czytelne. Pałac nie istnieje. Zabudowa folwarcza jest zniszczona, częściowo zdewastowana, w części nie istnieje. Zabudowa wiejska jedni i dwukondygnacyjna, w większości zagrodowa, nieregularna. Wiele budynków jest zniszczonych lub zrujnowanych.
W Stróży można oprócz tego zobaczyć: grobowiec rodzinny z II połowy XIX wieku, kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z około 1870 roku, plebanię (dawna szkoła) z XIX-XX wieku, spichlerz z 1788 roku oraz most na Strzegomce z 1910 – zniszczony podczas powodzi 1997 roku.